مسافرت در ارمنستان و ایران (کتاب)«مسافرت در ارمنستان و ایران به انضمام جزوه‌ای درباره گیلان و مازندران»، تالیف پیر، آمده ژوبر جهانگرد فرانسوی است که به قلم علیقلی اعتماد مقدم به فارسی ترجمه شده است. اهمیت اثر بدین جهت است که فاصله میان قرن هفدهم که جهانگردان و سیاستمداران غربی به ایران آمده‌اند، تا زمان امپراتوری ناپلئون که دو قرن می‌شود، جهت بررسی تاریخی اوضاع سیاسی روابط ایران و اروپا برای ما اهمیت فراوان دارد. ۱ - ساختار کتابکتاب از دو بخش تشکیل شده است: ا- متن سفرنامه که مشتمل بر ۴۵ فصل است. ۲- جزوه‌ای درباره گیلان و مازندران که در دو بخش مجزا به توصیف شهرهای مختلف گیلان و مازندران پرداخته است. سبک نویسندگی ژوبر همان سبک نوین تدوین تاریخ‌ها در قرن هیجدهم است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - شورش‌های فرانسهدر اواخر قرن هجدهم؛ یعنی تقریبا دو قرن و نیم پس از فتح قسطنطنیه و کشف امریکا شورش هولناک و خونینی در فرانسه برپا شد و پیشوایان این شورش می‌خواستند که هر چه رنگ کهن دارد، از میان بردارند و جهانی از نو بسازند. ولیکن این انقلاب پیشرفت نکرد و در سال ۱۸۰۴ م ناپلئون در فرانسه به مقام امپراتوری رسید و پس از آن همه پیشامدهای ناگوار در راه شورش، فرانسه دوباره به صورتی دیگر به حالت اول خود بازگشت. در همین اوان است که از طرف امپراتور فرانسه، سژوبر که به زبان‌های شرقی و تاریخ شرق آشنایی داشت، ماموریت یافت که به دربار ایران بیاید و از اوضاع این کشور اطلاعاتی گردآورد و زمینه مناسبات دوستانه را میان دو دولت استوار کند. او پس از تحمل سختی‌ها و گرفتاری‌هایی که فرستاده فرانسوی در حین مسافرت خود در سرزمین عثمانی دیده، سرانجام به مرز ایران می‌رسد و چنانکه یاد می‌کند، او خود را با مردمی آرام تر، مهربان تر و هنرمندتر روبرو می‌بیند. ژوبر در سفرش او با گذر از کردستان، خوی، تبریز، قزوین، شرح اتفاقات و حوادث مسیر، با رسیدن به تهران به پیشگاه شاه بار می‌یابد و ماموریت خود را انجام می‌دهد. سرانجام همراه فتحعلی شاه به سلطانیه برای دیدن سان سپاه می‌رود. ۲.۲ - تصویر از شیوه زندگی مردماز بخش‌های جالب توجه کتاب تصویری است که از شیوه زندگی مردم کشورمان در قرن هجدهم ارائه می‌دهد. او شیوه رفتاری، خلق و خوی مردم ایران را با اعراب مقایسه می‌کند که همانند برخی موضع گیری‌های دیگر مشتشرقین بیانگر واقعیت موضوع نبوده و جانب گرایانه است: «مردم ایران به دو دسته بخش می‌شوند: یکی چادرنشینان هستند که در کوه‌ها می‌باشند یا بیابان‌ها را می‌پیمایند؛ در حالی که دسته دیگر به نام تات یا تاجیک هستند و در مزرعه‌ها و محل‌های آبیاری شده یا در شهرها اقامت می‌گزینند. در ایران هرگز مانند مصر نیست که اگر عربی بیابانی دست دختر خود را بگیرد و به غیر هم طراز خود به فلاحی بدهد، پیوند ناجوری کرده است، در آنجا مملوکی می‌میرد و از او نژادی بجا نمی‌ماند؛ در آنجا قبطی نسطوری از یک مارونیت بیزاری می‌جوید و در آن جا همه طبقات مردم باهم دشمنند، چه فیروز، چه فرمانبردار، هیچ یک با هم نمی‌جوشند. در ایران برعکس است. بادیه نشینان از اینکه شهرنشین بشوند بیزاری نمی‌جویند؛ کشاورزان اگر دلشان بخواهد نوع زندگی و رسوم گله داری ایلاتی را برای خود می‌گزینند...». ۲.۳ - استفاده از آثار دیگراز مطالعه و دقت در مطالب آن معلوم می‌شود که بعضی از جمله‌ها و نظریاتی که راجع به ایران و ایرانیان داده از کتابهایی که پیش از او نوشته شده، برداشته است، زیرا که در مدت اقامت چند ماهه اش در ایران که بیشتر وقت خود را در سیر و سفر گذرانده امکان چنین اظهار نظرهایی را به او نمی‌داده است. از دیگر بخش‌های خواندنی کتاب که حاوی مطالب ارزشمندی است، ملاحظاتی درباره خلق و خوی شرقیان است که آداب و رسوم ایرانیان و تفاوت آنها با دیگر ملل است که رعایت حریم خانواده و مقام زن از نکات برجسته آن است. باری، نویسنده پس از پیمودن راه‌های ایران چندین بار یادآوری می‌کند که در این سرزمین امنیت کامل وجود دارد و همانند کشورهای با ضبط و ربط است که دزدی و راهزنی در آن نیست. مهمان نوازی، دانش دوستی و دلبستگی ایرانیان به پیشرفت و بزرگداشت دانایان در او تاثیر به سزایی کرده است. ۳ - وضعیت کتاببخشی از پاورقی‌های کتاب به قلم مترجم است و مواردی که از ژوبر است با عبارت «آقای ژوبر» مشخص شده است. فهرست مطالب به تفصیل در ابتدا و فهارس ذیل در انتهای اثر آمده است: ۱- اعلام ۲- اقوام و قبایل ۳- کتاب‌ها ۴- اماکن. ۴ - منبعنرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |